Çocuklar için Dijital Vatandaşlık ve Güvenli İnternet

Görsel kaynağı: Bu görsel ChatGPT tarafından oluşturulmuştur.

Günümüzde çocuklar dijital ağlar ve cihazlarla erken yaşlardan itibaren temas etmekte; bu durum, onların bireysel gelişimleriyle birlikte dijital vatandaşlık becerilerini de şekillendirmektedir. Dijital vatandaşlık kavramı; dijital ortamlarda sorumlu davranış, etik ilkelere bağlılık, bilgiye eleştirel yaklaşım ve güvenli online etkileşim gibi çok boyutlu yetkinlikleri kapsar. Bu alanda hem kuramsal hem de ölçme-geliştirme çalışmalarına paralel olarak, güvenli internet kullanımını destekleyen aile ve eğitimci rolleri ön planda tutulmaktadır. Özellikle küçük yaşlarda (okul öncesi ve erken ilkokul dönemlerinde) güvenli internet, çocukların gelişimsel ihtiyaçları ve aile-okul işbirliği dinamikleriyle yakından ilişkilidir. Bu rehberin temel amacı, dijital vatandaşlık ve güvenli internet kavramlarını çocuk gelişimi bağlamında sentezlemek, ebeveynler ve öğretmenler için uygulanabilir bir yol haritası sunmaktır; bunun için mevcut kanıtlar şu üç ana eksende bütünleşmektedir: (a) dijital vatandaşlık ölçümü ve güvenilirlik/geçerlilik çalışmalarının bulguları (Tutar vd., 2024). (b) dijital vatandaşlığın müfredat ve pratik uygulamalardaki yeri ve özellikle güvenlik odaklı eksiklikler (Kim & Yang, 2024), (c) ailelerin dijital vatandaşlık değerlerinin pekiştirilmesindeki rolü ve müdahale stratejileri (Bayzan vd., 2023; Widhiasih, 2024). Ayrıca bu alanda küresel varyasyonları gözeterek ebeveyn katılımının önemini vurgulayan çalışmalar da mevcuttur (Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024). Bu derinlemesine sentez, güvenli internet kullanımını destekleyen kanıt temelli önerileri bir araya getirir.

Dijital vatandaşlık ve güvenli internet: kavramsal çerçeve ve kanıtlar

Dijital vatandaşlık ölçekleri ve güvenilirlik/geçerlilik önemlidir. Türkiye bağlamında geliştirilen Dijital Vatandaşlık Ölçeği (DVÖ), dijital vatandaşlık yetkinliklerini güvenilir ve geçerli biçimde ölçmeyi hedefler; ölçek geliştirme süreci madde havuzunun oluşturulması, pilot çalışma, madde sadeleştirme, test-tekrar test analizi, keşfedici ve doğrulayıcı yapı analizi, ve yapı geçerlik (model uyumu) ile ayrışım geçerliğini kapsar. Bu çalışma, dijital vatandaşlık yetkinliğini ölçme amacıyla güvenilirlik ve geçerlilik kanıtları sunar (Tutar vd., 2024). DVÖ’nin tasarımı ve testler, çocuklarla doğrudan uygulanabilirliği açısından da kuramsal olarak güvenli bir ölçüm çerçevesi sunar ve erken çocukluk bağlamında kullanılabilirliği için bir temel sağlar (Tutar vd., 2024).

Müfredat ve pratik uygulamalarda dijital vatandaşlık: güvenlik ve dayanıklılık odaklılık

Ebeveyn yaklaşımı ve müdahale stratejileri, dijital vatandaşlık değerlerinin erken çocuklukta pekiştirilmesinde merkezi bir rol oynar. Küçük yaşlarda dijital vatandaşlık değerlerinin kazanılması, aile katılımı ve müdahale programları ile güçlendirilebilir; bazı çalışmalar, ebeveynlerin dijital yaşam üzerinde nasıl destekleyici olabileceklerini ve çocuklarını güvenli çevrelerde yönlendirebileceklerini incelemektedir (Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024). Bu bağlam, ebeveyn katılımının yalnızca güvenlik sınırlarını belirlemekten öte, çocukların dijital dünyanın değerlerini içselleştirmesinde temel bir rol oynadığını gösterir (Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024).

Aileler ve müdahale stratejileri: kültürel ve ülke bağlamında farklar

Küresel bağlamda, ebeveynlerin dijital yaşamı yönetmedeki rolleri ve dijital vatandaşlık değerlerini çocuklarına öğretmedeki etkileri üzerinde literatürde çalışmalara rastlanmaktadır. Balinese bağlamında ebeveynlerin dijital vatandaşlık değerlerini çocuklarına aktarma çabaları, “ethnopedagogy” perspektifiyle betimlenmiş ve ebeveyn katılımının önemine vurgu yapılmıştır; bu çalışma, dijital vatandaşlık değerlerinin toplumun değerleriyle uyumlu olarak nasıl inşa edildiğini gösterir (Widhiasih, 2024). Bu tür bulgular, ev içi etkileşimlerin ve ebeveyn-çocuk diyalogunun güvenli internet kullanımını pekiştirmedeki rolünü güçlendirir.

Türkiye örneği bağlamında, ebeveynlerin internet kullanımı, dijital okuryazarlık becerileri ve çocuklarını dijital risklerden koruma stratejileri incelenmiştir. Geniş ölçekli bir çalışma olan Türkiye’deki ebeveynlerin internet kullanımı ve dijital okuryazarlık becerilerini araştıran çalışma, ebeveynlerin dijital risklerle mücadelede arabuluculuk stratejileri geliştirme gerekliliğini ve ebeveynlerin bu süreçte hangi becerileri geliştirebileceklerini ortaya koyar (Bayzan vd., 2023). Aynı zamanda, çocukların dijital yaşamı üzerinde güvenliğin sağlanması ve dijital vatandaşlık değerlerinin öğretilmesi konusunda ebeveynlerin rolünün ne kadar merkezi olduğuna dikkat çeker (Bayzan vd., 2023). Bu bulgular, ev-temelli müdahalelerin ve aile odaklı programların erken çocukluk döneminde güvenli internet ve dijital vatandaşlık değerlerinin geliştirilmesinde etkili olduğunu destekler.

Erken çocukluk için ebeveyn odaklı müdahale önerileri, dijital vatandaşlık değerlerinin kazandırılmasında ebeveynlerin katılımını teşvik eden programların uygulanabilirliğini işaret eder. Ebeveynlerin dijital ebeveynlik programlarına katılımını teşvik etmek ve bu programların çocukların dijital dünyayı güvenli ve sorumlu kullanmalarına katkı sağlayabileceğini öne süren çalışmalar da mevcuttur (Alotaibi vd., 2024).

Kullanım için uygulanabilir rehber ve öneriler (aileler ve eğitimciler)

Genel yaklaşım: dijital vatandaşlığı çok boyutlu bir beceri olarak ele alın; güvenli internet kullanımı, dijital okuryazarlık, etik davranış ve eleştirel düşünme gibi alanlar entegre biçimde teşvik edilmelidir. DVÖ’nin güvenilir ve geçerli bir ölçüm aracı sunması, hangi alanlarda çocukların güçlendirilmesi gerektiğini belirlemek için bir başlangıç noktası sağlar (Tutar vd., 2024). Aynı zamanda, müfredat ve okul dışı uygulamalarda dijital güvenlik ve dayanıklılık eksiklerinin giderilmesi gerektiğine dair bulgular, eğitim politikalarının bu eksikleri hedeflemesini zorunlu kılar (Kim & Yang, 2024).

Aile odaklı müdahaleler ve günlük uygulamalar

Ebeveyn-danışmanlık ve dijital ebeveynlik programlarına katılım; çocukların dijital dünyayı güvenli ve sorumlu bir şekilde kullanmalarını destekler ve dijital vatandaşlık değerlerinin içselleştirilmesini kolaylaştırır (Alotaibi vd., 2024). Ayrıca, ebeveynlerin dijital yaşamla ilgili farkındalık ve okuryazarlık becerilerini güçlendirmesi, çocukların güvenli çevrelerde gezinmesini sağlamada kritik bir adımdır (Bayzan vd., 2023).

Evde model olmak ve birlikte gezinme: Ebeveynler, çocuklar için örnek bir dijital vatandaşlık modeli oluşturmalı; çocukların içerikleri birlikte incelemesi ve güvenli içerikler için birlikte zaman geçirmesi gibi pratikler, güvenli internet davranışlarının pekiştirilmesine katkı sağlar. Bu yaklaşım, Balinese çalışmalarında ebeveynlerin değerlerin aktarımındaki rolünü destekleyen bulgularla uyumludur (Widhiasih, 2024).

İçerik ve zaman yönetimi: İçerik filtreleri ve güvenli ziyaret alanları gibi teknolojik çözümlerle birlikte, belirli ekran süreleri ve içerik yönergeleri belirlenmeli; bu müdahaleler, ebeveynlerin dijital vatandaşlık değerlerini çocuklara öğretmeye uygun bir çerçeve sağlar (Bayzan vd., 2023; Alotaibi vd., 2024).

Eleştirel düşünme ve dijital güvenlik becerileri öğretimi: Çocukların dijital içeriği analiz etme, kaynağın güvenilirliğini sorgulama ve online güvenlik konularını anlamasını sağlayan yaşa uygun etkinlikler tasarlanmalıdır; bu yaklaşım özellikle müfredat odaklı çalışmalar ve dijital vatandaşlık değerlerinin pratikte gösterildiği durumlar ile uyum içindedir (Kim & Yang, 2024).

Okul ve toplum temelli stratejiler

Müfredata dijital vatandaşlık değerlerinin entegrasyonu, özellikle güvenlik ve dayanıklılık odaklılık açısından değerlendirilmeli ve bu değerlerin günlük davranışlara dönüştüğü örüntüler ortaya konulmalıdır (Kim & Yang, 2024). DVÖ gibi ölçekler, bu değerlerin gelişimini izlemek ve müdahalelerin etkisini ölçmek için kullanılabilir (Tutar vd., 2024).

Aile-okul işbirliği, yönergeler ve eğitim programları ile güçlendirilmelidir. Türkiye bağlamında büyük ölçekli bir ebeveyn çalışması ebeveynlerin dijital becerilerini ve müdahale stratejilerini anlamak için değerli kanıtlar sunar ve okul-ev işbirliğinin güçlendirilmesi gerektiğini gösterir (Bayzan vd., 2023). Ayrıca, ebeveynlerin çocuklarını dijital risklerden korumadaki arabuluculuk stratejileri için net yönlendirmelere ihtiyaç olduğu sonucunu destekler (Bayzan vd., 2023).

Kültürel ve yerel bağlamlar dikkate alınarak geliştirilecek müdahaleler, dijital vatandaşlık değerlerinin toplumsal değerlerle uyumlu biçimde şekillenmesini sağlar; bu, farklı kültürel bağlamlarda ebeveynlerin rolleri ve müdahale gereksinimleri hakkında önemli içgörüler sunar (Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024).

Uygulama için kısa, uygulanabilir bir rehber (pratikler)

Aileler için

Çocukla birlikte güvenli internet kullanımını planlayın ve bunu günlük rutine dönüştürün (örneğin ortak gezinme, içerik seçimi tartışması, güvenli arama stratejileri).

Dijital vatandaşlık değerlerini günlük etkileşimlere dahil edin: saygı, paylaşım sorumluluğu, başkalarının haklarına saygı. Bu değerler, Balinese ebeveyn katılım çalışması ve Türkiye örneklerinde desteklenen müdahale yaklaşımlarına uygun bir çerçeve sunar (Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024).

Ebeveynlik programlarına katılarak çocuklar için uygun dijital ortamlar ve içerikler konusunda bilgi ve beceri kazanın; bu programlar, çocukların dijital dünyada güvenli davranışlarını güçlendirmeye yöneliktir (Alotaibi vd., 2024).

Ebeveynlerle okul arasında düzenli iletişim kurun ve DVÖ gibi ölçüm araçlarını kullanarak çocukların dijital vatandaşlık becerilerinin hangi alanlarda geliştiğini izleyin (Tutar vd., 2024).

Okullar ve öğretmenler için

Dijital vatandaşlığı müfredata entegre eden, güvenlik ve dayanıklılık odaklı etkinlikler tasarlayın; çocukların online güvenlik konularını ve etik davranışlarını oyun dışı ve oyun içi öğrenme bağlamında deneyimlemesini sağlayın (Kim & Yang, 2024).

Ailelere yönelik rehberlik ve destekler geliştirin; ebeveyn katılımını teşvik eden programlar ve atölyeler düzenleyin ve bunların dijital vatandaşlık değerlerinin aile içi pekiştirilmesini nasıl desteklediğini değerlendirin (Bayzan vd., 2023; Alotaibi vd., 2024).

Değerlendirme için güvenilir ölçüm araçları kullanın; DVÖ gibi ölçekler, öğrencilerin dijital vatandaşlık becerilerinin hangi alanlarda güçlendirilmesi gerektiğini belirlemeye yardımcı olabilir (Tutar vd., 2024).

Toplumsal politika ve programlar için öneriler

Erken çocukluk döneminde dijital vatandaşlığı destekleyen politikalar; aile desteği, okul-ev işbirliği modelleri ve ülke çapında dijital okuryazarlık programları üzerinden güçlendirilmelidir. Bu yönde, ebeveynlerin dijital vatandaşlık değerlerini çocuklarına iletme becerilerini geliştiren programlar ve yönergeler, politika düzeyinde uygulamaya alınabilir (Bayzan vd., 2023; Alotaibi vd., 2024).

Ulusal veya bölgesel programlar tasarlanırken kültürel çeşitlilik göz önünde bulundurulmalı ve farklı bağlamlarda ebeveyn katılımı için esnek modeller geliştirilmelidir; Balinese ve Türkiye örnekleri, ebeveyn katılımının dijital vatandaşlık değerlerinin aktarımında merkezi bir rol oynadığını göstermektedir (Widhiasih, 2024; Bayzan vd., 2023; Alotaibi vd., 2024).

Kısıtlar, gelecek araştırma yönleri ve sonuçların genellenebilirliği

DVÖ gibi ölçekler, belirli kültürel ve pedagojik bağlamlarda geçerlilik ve güvenilirlik kanıtları sunsa da, farklı ülkelerde ve farklı yaş gruplarında uygulanabilirlik açısından ek çalışmalar gerektirir (Tutar vd., 2024). Bu nedenle, erken çocukluk dönemi için küresel geçerliliği güçlendirmek adına çok uluslu çalışmalar faydalı olabilir (Tutar vd., 2024).

Müfredat odaklı çalışmalar, dijital güvenlik ve dayanıklılık konularının erken yaşlarda yeterince vurgulanıp vurgulanmadığını gösterirken, bu eksikliklerin giderilmesi için materyal, öğretmen eğitimi ve aile rehberliğinin entegrasyonu gerekir (Kim & Yang, 2024).

Kültürel bağlamlar, ebeveyn katılımı ve müdahale stratejilerinin uygulanabilirliğini etkiler; bu nedenle programların yerelleştirilmesi ve çeşitli kültürel bağlamlarda test edilmesi önemlidir (Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024).

Özellikle küçük çocuklar için güvenli internet ve dijital vatandaşlık değerlerinin nasıl ölçülebileceği ve hangi müdahale türlerinin en etkili olduğu konusunda daha nitel ve uzunlamasına çalışmalar gerekmektedir; bu, demokratik ve kapsayıcı dijital vatandaşlığın erken çocuklukta sağlıklı bir şekilde inşa edilmesini destekler (Tutar vd., 2024; Kim & Yang, 2024; Alotaibi vd., 2024).

Küçük yaşlar için dijital vatandaşlık ve güvenli internet, birey gelişimi ve güvenli çevrelerde etkileşim kurma becerilerinin bütünleşik bir biçimde ele alınmasını gerektirir. DVÖ gibi güvenilir ölçüm araçlarının varlığı, hangi alanlarda güçlendirme gerektiğini belirlemek için temel sağlar ve bu alanlar, müfredat entegrasyonu, aile müdahaleleri ve toplum-temelli programlar aracılığıyla güçlendirilmelidir (Tutar vd., 2024; Kim & Yang, 2024; Bayzan vd., 2023; Widhiasih, 2024; Alotaibi vd., 2024). Ebeveynler ve öğretmenler için önerilen müdahale stratejileri, güvenli internet kullanımını yalnızca kısıtlayıcı bir yaklaşım olarak değil; aynı zamanda dijital vatandaşlık değerlerini kazandıran, eleştirel düşünmeyi ve sorumlu davranışı pekiştiren bütünsel bir eğitim çerçevesine dönüştürmelidir. Bu çerçeve, çocukların güvenli, saygılı ve sorumlu dijital vatandaşlar olarak yetişmesini destekler ve ebeveyn-çocuk-öğretmen üçgeninde sürdürülebilir bir dijital gelecek için temel yapı taşlarını oluşturur.

Referanslar

Bu içerik, Scite AI yapay zekâ teknolojisi desteğiyle üretilmiş ve Selim Keçeli tarafından redakte edilmiştir. İçeriğin doğruluk kontrolü ve geliştirilmesi insan denetimiyle yapılmış olup, ek olarak ChatGPT’den de destek alınmıştır. İçeriğin tümü bağlayıcı nitelikte olmayabilir; okuyucuların ek araştırmalar yapmaları önerilir.

Alotaibi, M. S., Youssef, F. A. A., & Shabara, H. H. (2024). The role of parents in developing national identity and digital citizenship for kindergarten children from the point of view of parents. International Journal of Religion, 5(2), 521-543. https://doi.org/10.61707/y4w1kt42

Bayzan, Ş., Yıldırım, Ö., Karakuş, T., Kurşun, E., Turgut, Y. E., & Aslan, A. (2023). Türkiye’deki ebeveynlerin internet kullanım alışkanlıkları ve dijital okuryazarlık becerileri üzerine bir araştırma. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 1, 1249-1271. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1361402

Kim, J. Y., & Yang, Y. (2024). Analysis of digital citizenship in the 2019 revised Nuri Curriculum on-site support data: Focusing on digital play cases. Korean Association for Learner-Centered Curriculum and Instruction, 24(21), 1085-1105. https://doi.org/10.22251/jlcci.2024.24.21.1085

Tutar, H., Erdem, A. T., & Şahin, N. (2024). Dijital Vatandaşlık Ölçeği (DVÖ): Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Alanya Akademik Bakış, 8(1), 310-327. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1337114

Widhiasih, L. K. S. (2024). Balinese parents’ involvement on promoting digital citizenship values: From ethnopedagogy perspective. International Journal of Applied Science and Sustainable Development (IJASSD), 6(1), 33-39. https://doi.org/10.36733/ijassd.v6i1.9110