İlk Okuma-Yazmada Çoklu Duyulu (MSL) Yaklaşımlar

Keçeli, S. (2025). İlk Okuma-Yazmada Çoklu Duyulu (MSL) Yaklaşımlar. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.17458474

---

Görsel kaynağı: Bu görsel ChatGPT tarafından oluşturulmuştur.

İlk okuma-yazmada çoklu duyulu (multisensory) yaklaşımlar (MSL), görsel, işitsel, kinestetik ve dokunsal gibi birden çok duyusal kanalı entegre ederek okuryazarlık edimini desteklemeyi amaçlar. Bu yaklaşım, öğrenme hedeflerini çeşitli duyusal yollarla destekleyerek özellikle disleksi ve diğer öğrenme güçlükleri gösteren öğrencilerin okuma-yazma başarısını geliştirmeyi hedefler ve farklı kültürel bağlamlarda uygulanabilirliğiyle literatürde yer edinmiştir (Abraham vd., 2025; Camıno vd., 2025). MSL’nin temelini oluşturan VAKT (Visual, Auditory, Kinesthetic, Tactile) yaklaşımı, görsel, işitsel, kinestetik ve dokunsal modalitelerin birlikte kullanılması fikrini somutlaştırır ve disleksi gibi öğrenme güçlüklerinde uygulanabilirliğini pek çok çalışmada destekler (Abraham vd., 2025). Ayrıca, çoklu okuryazarlık yaklaşımlarıyla (multiliteracy) bağlamında, okuryazarlık becerileri yalnızca geleneksel okumayla sınırlı değildir; farklı modaliteler ve etkileşimler aracılığıyla da inşa edilmektedir (Koparan, 2022). Bu sentez, özellikle erken okuryazarlık döneminde MSL’nin çeşitli bağlamlarda nasıl uygulanabildiğini ve hangi çıktıların ortaya konduğunu bütünsel bir çerçeve içinde bir araya getirmeyi amaçlar (Camıno vd., 2025; Koparan, 2022).

MSL’nin temel bileşenleri, destekleyici mekanizmalar ve ölçüm yapısına ilişkin bulgular

MSL, görsel, işitsel, kinestetik ve dokunsal kanalları birlikte kullanır; bu yaklaşım disleksi gibi öğrenme güçlükleri olan öğrencilerin harf-ses bağlantısını kurma, kelime tanıma ve metin anlama süreçlerini çeşitlendirilmiş uyaranlar aracılığıyla güçlendirebilir (Abraham vd., 2025; Camıno vd., 2025).

Çoklu duyusal yaklaşımlar, özellikle disleksi odaklı çalışmaların çoğunda olumlu etkilerin gözlendiğini gösterir; niteliksel çalışmalar, vaka çalışmaları ve bazı durumlarda nicel ölçülen çıktıların birleştiği tasarımlarda, okuma becerileri ve okuma sürecine olan katılım açısından iyileşmeler rapor edilmiştir (Abraham vd., 2025; Maisaroh & Arifah, 2025).

MSL’nin yalnızca okuma değil, okuryazarlık süreçlerine genel olarak motivasyon ve katılım üzerinde de olumlu etkileri olduğu belirtilmiştir; öğretmen ve öğrenci algıları açısından da MSL’nin bağlamında etkileşim ve motivasyon üzerinde olumlu yansımalar bulunabilir (Baehaqi vd., 2025).

Farklı coğrafi ve eğitim bağlamlarında uygulamalar, MSL yaklaşımlarının uyarlanabilir olduğunu göstermektedir. Örneğin, erken okuryazarlıkla ilişkili çalışmalar Türkiye kökenli bir çerçevede çoklu okuryazarlık becerilerinin Türkçe programı içinde ele alınışını incelemiş; Filipinler, Kazakistan ve Endonezya gibi ülkelerde ise multisensory uygulamalar okuma anlama ve okuma becerilerinde potansiyel etkilere işaret etmiştir (Camıno vd., 2025; Khalmatova vd., 2024).

Disleksi ve erken okuryazarlık bağlamında bulguların sentezi

Disleksiye sahip öğrenciler için multisensory yaklaşımlar, okuma becerilerinin ve metin anlama süreçlerinin desteklenmesi bakımından önemli görünmektedir. Özellikle Taare Zameen Par gibi film temelli analizlerle multisensory öğrenmenin öğrenme süreçlerini nasıl desteklediğine ilişkin nitel veriler sunulmuş; bu çerçeve, gerçek sınıf uygulamalarında multisensory stratejilerin nasıl yapılandırılabileceğine dair fiziksel ve kavramsal modellemeler sağlar (Maisaroh & Arifah, 2025). Ayrıca, 7. sınıf düzeyinde disleksi olan öğrenciler için multisensory stratejilerin uygulanmasına ilişkin çalışmalar bu yaklaşımların uygulanabilirliğini ve potansiyel olarak olumlu çıktıları göstermektedir (Chamba-Sacapi vd., 2025).

Disleksi odaklı bir başka önemli bulgu, VAKT çerçevesinin (görsel, işitsel, kinestetik, dokunsal) erken okuryazarlık döneminde uyarlanabilir ve faydalı olduğu gösterilmiştir; bu yaklaşım, harf-ses eşleşmesi ve kelime edinimi süreçlerinde modaliteler arası entegrasyonu teşvik eder (Abraham vd., 2025). Aynı bağlamda, Endonezya ve diğer Asya ülkelerindeki çalışmalarda multisensorial uygulamaların, özellikle okuma anlama ve metin işleme üzerine olumlu etkileri gözlemlenmiştir (Maisaroh & Arifah, 2025).

Çeşitli tasarım yaklaşımları da bu alanda desteklenmektedir: bazı çalışmalar multisensory uygulamaların öğrenci katılımını ve motivasyonu artırdığını öne sürerken; diğerleri bu tür müdahalelerin belirli yaş grupları ve disleksi düzeyleri için farklı etkiler gösterebileceğini vurgular. Örneğin, öğretmenler ve öğrenciler arasındaki algıların betimlendiği çalışmalar, multisensory pedagogilerin öğrenci katılımı ve öğrenme deneyimini nasıl dönüştürdüğüne dair değerli bulgular sağlamaktadır (Baehaqi vd., 2025).

MSL’nin uygulayıcı alanları ve örnek yöntemler

Audiobook entegrasyonu: Sesli kitaplar ile okuma eşzamanlılığı (reading while listening) kazandırılan multisensory deneyimler, Kazakistan’daki EFL öğrencileri üzerinde multisensory öğrenme yeteneklerini geliştirdiğini gösteren nicel bir çalışmada desteklenmiştir (Khalmatova vd., 2024). Bu bulgu, MSL’nin okuma süreci için ses desteğinin etkinliğini vurgular ve diğer bağlamlarda da uygulanabilirliğini işaret eder.

Filmler ve medya destekli müdahaleler: Taare Zameen Par gibi filmler üzerinden multisensory ve bağlamsal öğrenme stratejileri, disleksiye ilişkin farkındalık ve öğrenmeye katılımı artırmayı hedefler; bu tür medya tabanlı müdahaleler, özellikle erken yaşlarda okuryazarlık edinimini destekleyici bir çerçeve sağlar (Maisaroh & Arifah, 2025).

Çok modelli ders tasarımı ve öğretmen eğitimi: Genre tabanlı yaklaşımlarla karşılaştırmalı olarak multisensory pedagojilerin öğrencilerin katılımını desteklediği yönündeki bulgular, öğretmen ve öğrencilerin deneyimlerini temel alan kavramsal bir çerçeve sunar. Bununla bağlantılı olarak, geçerli bir eğitim fakültesi müfredatında ve öğretmen yetiştirme programlarında disleksiyle ilgili bilgi ve erken okuryazarlık bilgilerinin artırılmasına ihtiyaç vurgulanır (Baehaqi vd., 2025).

Kapsamlı ve farklı bağlamlar: Filipinler ve Kazakistan gibi ülkelerdeki çalışmalarda multisensory müdahaleler, okuma anlama performansını ve okuryazarlık süreçlerini desteklemek üzere tasarlanmıştır. Bu çalışmaların tasarımında pre-test/post-test veya karşılaştırmalı tasarımlar bulunabilir ve verilerin çeşitlilik gösterdiğini ortaya koyar (Camıno vd., 2025). Ayrıca, 4. sınıf ve 7. sınıf gibi farklı yaş gruplarında uygulanan multisensory müdahalelerin öğrencilerin okuma güçlüklerini aşmada potansiyel olarak yardımcı olduğu rapor edilmiştir (Mitak vd., 2023; Chamba-Sacapi vd., 2025).

Disleksiye ilişkin öğretmen bilgi düzeyine ilişkin bulgular ise erken okuryazarlık bilgisinin öğretmenler tarafından yeterince anlaşılamadığı veya yaygın olarak paylaşılamadığına işaret eder; bu durum, MSL’nin başarılı uygulanması için öğretmen eğitiminin kritik olduğunu gösterir (Burak vd., 2025). Ayrıca, öğretmen ve öğrencinin multisensory pedagojilere ilişkin algıları, uygulanan öğrenme süreçlerinin başarısını etkileyebilir (Baehaqi vd., 2025).

Çalışma desenleri, çıktı ölçütleri ve değerlendirme bulguları

Çalışmaların çoğu, nitel (gözlem, mülakat, doküman incelemesi) ve nicel (pre-test/post-test, grup-kontrol tasarımları) unsurlarını bir araya getirir. Örneğin, disleksiye odaklanan çalışmaların çoğunda nitel veriler, müdahalenin uygulanabilirliğini ve katılımı derinlemesine betimler; bazı çalışmalarda ise pre-test/post-test tasarımları ile okuma becerilerindeki iyileşmeler ölçülmüştür (Camıno vd., 2025; Khalmatova vd., 2024). Bu çeşitliliğe rağmen, MSL müdahalelerinin erken okuryazarlık süreçlerini desteklediğine dair genel bir kanı bulunmaktadır.

Özellikle 4. ve 7. sınıf düzeylerinde multisensory müdahalelerin uygulanmasıyla elde edilen sonuçlar, okuma güçlüklerinin bazı öğrencilerde azalmasına yönelik potansiyeli işaret etmektedir; yine de çalışmalarda örneklemler sınırlı olduğundan genellenebilirlik konusunda dikkatli olunmalıdır (Mitak vd., 2023).

EFL bağlamında, multisensory pedagojilerin öğrenci katılımı ve beceri gelişimini desteklediğine dair nitel/karma tasarımlı bulgular elde edilmiştir; bu çalışmalar öğretmenlerin ve öğrencilerin deneyimlerini de raporlar ve uygulamaların dil öğretimindeki etkisini gösterir (Baehaqi vd., 2025).

Kritik sınırlamalar ve gelecek çalışmalar için öneriler

Çalışmaların çoğu betimleyici veya sınırlı deneysel tasarımla sınırlı olup, uzun vadeli etkiler ve farklı kültürel bağlamlarda genellenebilirlik konularında eksiklikler bulunmaktadır. Bu durum, MSL müdahalelerinin uzun vadeli sonuçlarını ve farklı eğitim sistemlerinde karşılaşılabilecek sınırlamaları anlamak için daha kapsamlı, çok merkezli ve uzun süreli çalışmaların gerekliliğini işaret eder (Baehaqi vd., 2025).

Öğretmen hazırlığı ve profesyonel gelişimin kritik olduğu açıktır. Disleksi bilgisi ile erken okuryazarlık bilgisi arasındaki ilişkinin sınıfta uygulanabilirliğini artırmak için öğretmen eğitiminin güçlendirilmesi gerekir; bu durum özellikle kapsayıcı eğitim politikalarının uygulanabilirliği açısından önemlidir (Burak vd., 2025). Ayrıca, öğretmenlerin multisensory pedagojilere ilişkin algıları ve deneyimleri, müdahalelerin başarılı uygulanmasında belirleyici olabilir (Baehaqi vd., 2025).

Müfredat ve politika düzeyinde, çoklu okuryazarlık becerilerinin okuryazarlık müfredatında nasıl entegre edileceğine ilişkin kuramsal-pratik köprülerin güçlendirilmesi gerekir; bu bağlamda Türkçe programı üzerine yapılan analizler, 21. yüzyıl becerileriyle uyumlu bir okuryazarlık vizyonunun nasıl somut hale getirileceğine dair bir temel sunar (Koparan, 2022).

Pratik öneriler ve uygulama için genel çıkarımlar

Erken okuryazarlık programlarına MSL entegrasyonu planlanırken, VAKT yaklaşımlı modaliteler; görsel-işitsel materyaller, dokunsal etkileşimler ve kinestetik etkinlikler dengeli biçimde kullanılarak harf-ses eşleşmesi ve kelime edinimi süreçleri desteklenmelidir (Abraham vd., 2025).

Multisensory müdahalelerin planlanması ve uygulanması için öğretmenlerin disleksi ve erken okuryazarlık bilgisi konularında güçlendirilmesi, kapsayıcı sınıflarda uygulanabilirliğin artırılması açısından kritik görünmektedir (Burak vd., 2025).

Öğrenci katılımını ve motivasyonu artırmaya yönelik tasarımlar, özellikle EFL bağlamlarında, multisensory pedagojilerin tek başına değil, bağlamsal ve duygusal bileşenlerle desteklenmesiyle güçlendirilebilir; bu, öğretmen ve öğrencilerin deneyimlerini temel alan değerlendirmelerle desteklenmelidir (Baehaqi vd., 2025).

Medya tabanlı ve çoklu medya kaynaklarının (örneğin, film, audiobook) kullanımı, özellikle çocuklar için okuma süreçlerini destekleyen etkili araçlar olarak değerlendirilebilir; bu yaklaşım, disleksiye sahip öğrencilerin öğrenme deneyimini daha kapsayıcı ve anlamlı kılabilir (Maisaroh & Arifah, 2025).

MSL yaklaşımları, erken okuryazarlık döneminde çeşitli bağlamlarda uygulanabilirliğini ve potansiyel etkilerini göstermektedir. Disleksi ve benzeri güçlükler yaşayan öğrencilerin okuma ve metin anlama becerilerini desteklemek için görsel, işitsel, kinestetik ve dokunsal modalitelerin entegre edilmesi, katılımı ve motivasyonu artırabilir; ayrıca öğretmen eğitimi ve müfredat uyumuyla güçlendirildiğinde kapsayıcı eğitim hedeflerine ulaşmada önemli bir araç olabilir. Bu sentez, Endonezya, Türkiye, Filipinler, Kazakistan ve benzeri bağlamlarda MSL’nin uygulanabilirliğini gösteren çok sayıda çalışmayı bir araya getirerek, farklı tasarım ve çıktı türlerinin (nitel, nicel, karma) birlikte değerlendirildiği geniş bir kanıt tabanını ortaya koymaktadır (Koparan, 2022; Maisaroh & Arifah, 2025; , Burak vd., 2025; Camıno vd., 2025; Baehaqi vd., 2025). Ancak uzun vadeli etkiler, geniş örneklemler ve kültürlerarası karşılaştırmalar için daha fazla çalışma gerekmektedir; bu alanda gelecekte yapılacak araştırmalar, müdahalelerin uzun vadeli başarısını ve yayılımını artıracaktır (Baehaqi vd., 2025).

Referanslar

Bu içerik, Scite AI yapay zekâ teknolojisi desteğiyle üretilmiş ve Selim Keçeli tarafından redakte edilmiştir. İçeriğin doğruluk kontrolü ve geliştirilmesi insan denetimiyle yapılmış olup, ek olarak ChatGPT’den de destek alınmıştır. İçeriğin tümü bağlayıcı nitelikte olmayabilir; okuyucuların ek araştırmalar yapmaları önerilir.

Abraham, A. S., Palanisamy, C., Kavitha, R. R., & Bernardshaw, G. (2025). Transforming classrooms for neurodiverse learners: The impact of VAKT on children with dyslexia. International Journal for Multidisciplinary Research, 7(4). https://doi.org/10.36948/ijfmr.2025.v07i04.53906

Burak, Y., Sert, C., Çınar, B. K., Pilatin, G., & Toykuyu, C. (2025). Okul öncesi öğretmenlerinin erken okuryazarlık bilgisi ile disleksi bilgisi arasındaki ilişki. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 9(1), 43–60. https://doi.org/10.31461/ybpd.1664786

Baehaqi, L., Lian, A., Sudimantara, L. B., & Miftāḥ, M. (2025). Structured or emotion? Teacher and student perceptions of genre-based vs. multisensory pedagogies in EFL writing classrooms. Journal of Research on English and Language Learning (J-REaLL), 6(2), 170–188. https://doi.org/10.33474/j-reall.v6i2.23763

Camino, M. C., Laro, B. A., Reyes, C. A. T., & Pingot, L. P. S. (2025). Enhancing reading comprehension in Filipino among Grade 3 learners through the multisensory approach. Asian Journal of Education and Social Studies, 51(8), 281–303. https://doi.org/10.9734/ajess/2025/v51i82241

Chamba-Sacapi, S. M., Juelas-Guarnizo, L. A., & Amable, N. H. (2025). Estrategia metodológica multisensorial para la atención de estudiantes con dislexia de séptimo grado de educación básica. Revista Metropolitana de Ciencias Aplicadas, 8(S2), 18–29. https://doi.org/10.62452/258tf717

Khalmatova, Z., Kazykhankyzy, L., & Seitova, M. (2024). The impact of reading while listening to audiobooks in fostering Kazakh EFL learners’ multisensory learning abilities. Iasaýı Ýnıversıtetіnіń Habarshysy, 133(3), 180–190. https://doi.org/10.47526/2024-3/2664-0686.85

Koparan, B. (2022). The analysis of Turkish course curriculum (2019) in terms of multiple literacy skills. Elektronik Dil ve Eğitim Dergisi, 3(3), 1–14. https://doi.org/10.29228/ejle.63817

Maisaroh, S., & Arifah, N. (2025). Pembelajaran multisensori bagi siswa disleksia: Analisis film Taare Zameen Par dan implikasinya di sekolah dasar. As-Sabiqun, 7(4), 851–861. https://doi.org/10.36088/assabiqun.v7i4.5806

Mitak, M., & Chesoh, M. (2023). Implementing multisensory approach to overcome reading difficulties in 4th grade students. Buletin Edukasi Indonesia, 2(2), 55–60. https://doi.org/10.56741/bei.v2i02.184

S., I., & Pujaningsih. (2025). Fernald method in differentiated learning for early reading of science texts: Metode Fernald dalam pembelajaran berdiferensiasi untuk membaca awal teks sains. Indonesian Journal of Innovation Studies, 26(4), Article 1707. https://doi.org/10.21070/ijins.v26i4.1707