Görsel Programlar ve Zamanlayıcılarla Bağımsızlığı Artırmak

Keçeli, S. (2025). Görsel Programlar ve Zamanlayıcılarla Bağımsızlığı Artırmak. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.17458547

---

Görsel kaynağı: Bu görsel ChatGPT tarafından oluşturulmuştur.

Özel eğitimde görsel programlar ve zamanlayıcılar, öğrencilerin bağımsızlık düzeylerini artırmada önemli araçlar olarak kabul edilmektedir. Görsel destekler, iletişim, görevler ve davranış yönetimini kolaylaştırırken, zamanlayıcılar (timer/visual timers) öğrencilerin kendilerini yönetme ve özyönetim becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Özellikle otizm spektrum bozukluğu, görme yetersizliği veya işitsel farklılıklar gösteren öğrenciler için etkili kanıtlar sunar ve sınıf içindeki bağımsızlığı destekler (Hume vd., 2009; Радојичиќ, 2021; Scheef vd., 2022). Aşağıda literatürü sentezleyerek görsel programlar ve zamanlayıcıların özel eğitimde bağımsızlığı nasıl artırdığına dair kapsamlı bir çerçeve sunulmaktadır.

Görsel desteklerin bağımsızlığı artırmadaki rolü

Görsel destekler, görev adımlarını, zaman yönetimini ve beklentileri netleştirerek öğrencilerin kendilerine yönelmelerini kolaylaştırır. Özellikle görselleştirilmiş talimatlar ve görev adımları, yürütülen işlemlerin sırayla ve bağımsız olarak tamamlanmasını destekler ve bu süreçte öğretmen müdahalesine olan gereksinimi azaltır (Hume vd., 2009). Bu bulgular, görsel desteklerin otizm spektrumundaki öğrenciler için bağımsızlığı artırdığına dair kanıtlarla uyumlu ve görsel araçların öğretmenler tarafından uygulanabilirliğini vurgular (Anblagan vd., 2023).

Görsel programlar, öğrencilerin durum farkındalığını ve zaman algısını geliştirir; zamanlayıcılar ise görev sürelerini görünür hale getirerek öğrencilerin kendilerini daha iyi yönetmelerine yardımcı olur. Bu bütünleşik yaklaşım, bağımsızlık becerilerini pekiştirmek için sürekli bir destek sağlar ve öğretmen müdahalesinin azaltılmasına katkıda bulunur (Hume vd., 2009; Scheef vd., 2022).

Zamanlayıcılar ve özyönetim becerileri

Zamanlayıcılar, öğrencilerin görevleri tamamlamak için gereken süreyi anlamalarına yardımcı olur ve zaman baskısı altında performanslarını düzenlemelerine olanak tanır. Bu araçlar, video modelleme ve kendi kendine izleme gibi diğer bağımsızlık odaklı stratejilerle birleştirildiğinde, yürütülen davranışları ve görev adımlarını kendi kendine yönetme kapasitesini geliştirebilir (Hume vd., 2009). Ayrıca, görsel zamanlayıcılar doğru kullanıldığında, öğrenciler arasında performans farklarını azaltabilirken, karar verme süreçlerinde olumlu etkiler yaratır (Michalik vd., 2025).

Zamanlayıcılar, destek personeli müdahalesine olan bağımlılığı azaltmaya yardımcı olur ve öğrencilerin kendi çalışma sürelerini izlemelerini sağlar. Bu bağlamda, dolaylı destek yaklaşımıyla bağımsızlığı hedefleyen programlar, zamanlayıcılar ve görsel işaretlerle bütünleşen müdahalelerle öğrencilerin kendi kendine iş yapma becerilerini artırabilir (Scheef vd., 2022).

Görsel programlar ve bağımsızlık için kavramsal çerçeve: uygulanabilir modalityler

Görsel adım listeleri ve görsel zamanlayıcılar, görev akışını adım adım görselleştirme ve her adımın tamamlanma süresinin görünürlüğünü sağlama şeklinde uygulanabilir. Bu yaklaşım, görsel destekleri kullanan öğrencilerin bağımsızlıklarını güçlendirirken aynı zamanda sınıf içi akışı da artırır (Hume vd., 2009; Anblagan vd., 2023).

Expanded core curriculum (ECC) gibi kapsamlı görsel ve fonksiyonel programlar, görme yetersizliği olan öğrencilerin bağımsız yaşam becerilerini hedefleyen stratejiler içerir. Böyle programlar, bağımsızlık odaklı becerilerin erken yaşlardan itibaren kazandırılmasını ve okul sonrası bağımsızlığın desteklenmesini amaçlar (Радојичиќ, 2021).

Özellikle görsel etkinliklerin yoğun olduğu programlarda, tasarlanan görsel materyallerin ve zamanlayıcıların öğrencinin ilgi alanlarına ve ihtiyaçlarına uyumlu olması, bağımsızlık hedefine ulaşmada kritik öneme sahiptir (Anblagan vd., 2023; Williams vd., 2023). Görsel desteklerin duyu ve iletişim ihtiyaçlarını karşılaması, sosyal etkileşimi ve katılımı artırabilir (Sukmanasa vd., 2024).

Uygulama önerileri ve sınıf içi ipuçları

Hedef odaklı görseller: Her öğrencinin beceri setine göre, adım adım yönergeler ve beklenen çıktılar görsellerle desteklenmelidir. Bu, adımların netleşmesini ve öğrencinin kendine ilerlemesini kolaylaştırır (Hume vd., 2009; Anblagan vd., 2023).

Zamanlayıcı entegrasyonu: Görsel zamanlayıcılar, görev süresini belirginleştirir ve öğrencinin zaman yönetimi becerilerini geliştirmesine yardımcı olur. Zamanlayıcılar, adımlı görev blokları için uygulanabilir ve kendi kendine takip etme becerisini güçlendirir (Hume vd., 2009; Anblagan vd., 2023).

Paraprofessional destek tasarımı: Bağımsızlığı artırmaya yönelik programlarda, paraprofessional desteği dolaylı ve stratejik olarak kullanıldığında, öğrencinin bağımsızlık becerilerini azaltmaksızın sınıf içinde güvenli bir destek sağlar. Bu yaklaşım, bağımlılık riskini azaltmayı ve öğrencinin özyönetimini hedeflemeyi amaçlar (Scheef vd., 2022).

ECC ve görsel-işitsel entegrasyon: Görsel ve işitsel desteklerin birlikte kullanılması, farklı öğrenme ihtiyaçlarına sahip öğrencilerin bağımsızlık becerilerini pekiştirebilir. Özellikle görsel öğelerle desteklenen güvenli bağımsızlık planlarının görme engelli ve otizm spektrumundaki öğrencilerde uygulanabilirliği yüksektir (Радојичиќ, 2021; Sukmanasa vd., 2024).

Değerlendirme ve kişiselleştirme: Görsel programlar ve zamanlayıcılar, bireyselleştirilmiş eğitim programları (IEP) ile uyumlu olarak değerlendirilmelidir. Bu müdahalelerin sosyal-duyusal ve davranışsal alanlarda da izlenmesi, bağımsızlıkla ilişkili hedeflerin doğrulanması açısından önemlidir (Williams vd., 2023).

Örnek vaka ve hedefler (potansiyel uyarlama alanları)

Otizm spektrumlu öğrenciler için video-modelleme, kendi kendine izleme ve görsel adım adımlama ile bağımsız yaşam becerilerinin geliştirilmesi; bu bağlamda görsel zamanlayıcılar ve adım adımı talimatlar bir araya getirilir (Hume vd., 2009).

Görme yetersizliği olan öğrenciler için ECC tabanlı bağımsızlık hedefleri; bağımsız yaşam becerilerini hedefleyen görsel destekler (örn. günlük rutinler, sınıf içindeki görevler için görsel takvimler) uygulanır (Радојичиќ, 2021).

Dinleme/okuma güçlüğü olan öğrenciler için görsel araçlar ve zamanlayıcılar, sınıf içindeki faaliyetlere dahil olmayı ve bağımsız olarak görev tamamlama becerisini artırmayı destekler; bu yaklaşım, çeşitli branşlarda görsel destekli öğrenmeyi kolaylaştırır (Anblagan vd., 2023; Scheef vd., 2022).

İşitsel farklılık gösteren öğrencilerin sosyal etkileşimini artırmaya yönelik görsel destekler ve ebeveyn/öğretmen işbirliğiyle evde sürekliliğin sağlanması, IEP hedefleriyle uyumlu olarak tasarlanabilir (Sukmanasa vd., 2024).

Değerlendirme ve politika katkıları

Görsel programlar ve zamanlayıcılar, bağımsızlığı artırma hedeflerinin ölçülebilirliğini destekler ve öğretmenler için uygulanabilir bir müdahale seti sunar. Bu müdahalelerin etkisi, bağımsızlık göstergeleri, adım tamamlama süreleri ve görevler arası geçişlerdeki performans ile izlenebilir (Anblagan vd., 2023; Scheef vd., 2022).

Paraprofessional destek yaklaşımını yeniden yapılandırarak, öğrencilerin bağımsızlık becerilerini merkeze alan müdahalelerin sürdürülebilirliğini artırabilmek; dolaylı destek yaklaşımıyla bağımlılığın azaltılması, sınıf içinde daha fazla özgürlük ve özyönetim sağlar (Scheef vd., 2022).

ECC ve görsel desteklerin, görme yetersizliği ve otizm gibi özel ihtiyaç gruplarında bağımsızlığı artırıcı genel yaklaşımları güçlendirdiği, bu nedenle eğitim politikalarında görsel destekler ve zamanlayıcıların kapsamlı müdahale planlarına dahil edilmesi gerektiği vurgulanır (Радојичиќ, 2021; Williams vd., 2023).

Görsel programlar ve zamanlayıcılar, özel eğitimde bağımsızlığı güçlendirmek için etkili, uygulanabilir ve çeşitli öğrenciler için uyarlanabilir bir çerçeve sunar. Görsel adımlar ve zamanlayıcılar, görevlerin netleşmesini, kendine yönetimi ve bağımsızlık davranışlarını artırır. Bu yaklaşımın otizm spektrumu, görme yetersizliği ve diğer özel eğitim ihtiyaçlarına sahip öğrencilerde bağımsızlık becerilerinin gelişimine katkısı kuvvetlidir ve dolaylı destek yapılarının yeniden tasarımı ile birlikte güvenli ve sürdürülebilir bir müdahale olarak önerilmektedir (Hume vd., 2009; Anblagan vd., 2023; Радојичиќ, 2021; Scheef vd., 2022).

Referanslar

Bu içerik, Scite AI yapay zekâ teknolojisi desteğiyle üretilmiş ve Selim Keçeli tarafından redakte edilmiştir. İçeriğin doğruluk kontrolü ve geliştirilmesi insan denetimiyle yapılmış olup, ek olarak ChatGPT’den de destek alınmıştır. İçeriğin tümü bağlayıcı nitelikte olmayabilir; okuyucuların ek araştırmalar yapmaları önerilir.

Anblagan, T., Ahmad, N. A., & Roslan, S. (2023). Digital visual support for preschool students with autism: Challenges and supporting tools. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 13(12). https://doi.org/10.6007/ijarbss/v13-i12/20338

Hume, K., Loftin, R., & Lantz, J. (2009). Increasing independence in autism spectrum disorders: A review of three focused interventions. Journal of Autism and Developmental Disorders, 39(9), 1329–1338. https://doi.org/10.1007/s10803-009-0751-2

Michalik, J., Sumliński, Ł., & Sobków, A. (2025). Visualizing numbers: Investigating the effect of presentation format on emotional responses and performance in lottery tasks. Canadian Journal of Experimental Psychology / Revue canadienne de psychologie expérimentale, 79(2), 228–233. https://doi.org/10.1037/cep0000330

Scheef, A. R., Hollingshead, A., Malone, K., Sherman, W. M., Seamans, A., Sabala, T., … & Carson, J. (2022). Increasing the independence of students with disabilities in the classroom through indirect paraprofessional support. TEACHING Exceptional Children, 56(2), 82–88. https://doi.org/10.1177/00400599221143457

Sukmanasa, E., Aulia, K., Agustiani, T., Herawati, N., & Darmawan, A. (2024). The implementation of inclusion services and social interaction for deaf students at Perwira Bogor City Elementary Public School. Jurnal Fundadikdas (Fundamental Pendidikan Dasar), 7(1), 11–16. https://doi.org/10.12928/fundadikdas.v7i1.8504

Williams, M. E., Johnson, M. E., Lavian, M. E., O’Neil, S., & Borchert, M. (2023). Quality of individualized education programs for children with visual impairments and autism spectrum disorder. Journal of Visual Impairment & Blindness, 117(3), 199–211. https://doi.org/10.1177/0145482X231184449

Радојичиќ, Д. Д. (2021). Expanded core curriculum for students with visual impairment. Годишен Зборник на Филозофскиот Факултет / The Annual of the Faculty of Philosophy in Skopje, 74, 591–599. https://doi.org/10.37510/godzbo2174591dr