Yürütücü İşlevleri Güçlendiren Günlük Sınıf Etkinlikleri

Görsel kaynağı: Bu görsel ChatGPT tarafından oluşturulmuştur.

Günlük sınıf rutini içinde yürütücü işlevlerin (yönlendirme, çalışma belleği, şaşırmama/sonuç odaklılık, adım adım problem çözme ve duygusal düzenleme) güçlendirilmesi, temel akademik becerilerin gelişimini ve sınıf içi davranışları iyileştirebilir. Kilit çalışmalar, birlikte uygulanan programların hem bilişsel hem de duygusal-özdenetim boyutlarını güçlendirdiğini ve bu etkilerin akademik performansa yansıyabildiğini göstermektedir (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014; Reyes-Amigo vd., 2025). Ayrıca sınıf içinde fiziksel aktiviteyi, bilişsel görevleri ve duygusal eğitim yaklaşımlarını bir araya getiren müdahalelerin yürütücü işlevler (EF) ve öğrenme çıktılarında tutarlı faydalar sağladığı bulunmuştur (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014; Reyes-Amigo vd., 2025). Bu bağlamda, günlük rutinlere entegre edilebilecek, kısa ve yüksek yoğunluklu olmayan etkinlikler ile uzun vadeli EF gelişiminin desteklenmesi hedeflenmelidir (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014).

Yapı taşları: hangi aktiviteler EF’yi güçlendirir?

Bilişsel görevler ile fiziksel aktivitenin bir araya getirildiği bütünleşik programlar, EF’nin pek çok boyutunda güçlenme sağlar ve bu güçlenme, dikkat kontrolü, problem çözme ve planlama gibi becerileri destekler. Bu etkinin özellikle sınıf içi düzen ve duygusal-sosyal bağlamın iyileştirilmesi ile güçlendiği görülmektedir (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014).

Küçük ölçekli, günlük rutinlerde uygulanabilir “aktif kısa molalar” EF ve sınıf içi davranışlar üzerinde anlamlı faydalar sağlar; hareketli aralıklar, motor becerilerin ve bilişsel süreçlerin paralel olarak gelişmesini destekler (Reyes-Amigo vd., 2025; Sánchez‐López vd., 2019).

Erken çocuklukta motor yetkinliklerin ve hareket tabanlı aktivitelerin kazanımları, başlangıç okul yıllarında EF ile ilişkili becerileri ve kendi kendini düzenlemeyi güçlendirebilir; bu sayede okul öncesi dönemden itibaren çok yönlü gelişim desteklenir (Hudson & Willoughby, 2021).

Doğa/tabiat temelli öğrenme ortamları, bazı EF bileşenlerinde destekleyici olabileceği gibi, özellikle bazı alanlarda EF’nin gelişimini hedefleyen programlarda daha dikkatli planlama gerektirir (Pikus vd., 2025).

Öğretmenlerin EF güçlendirme konusundaki yeterlilikleri, sınıf düzeyinde uygulanabilir programların başarısı için kritik belirleyicidir; öğretmen kapasitesi ve eğitim içeriğinin güçlendirilmesi, EF müdahalelerinin etkisini artırır (Wathirunwong vd., 2024).

Günlük sınıf etkinlikleri için somut öneriler (uygulama odaklı)

Günlük 5–15 dakikalık aktif kırpma aralıkları

Günlük sınıf rutinin bir parçası olarak kısa yürüyüşler, oyun temelli hareketler veya enerji harcamayı hedefleyen hızlı aktivite blokları (ör. 2–5 dakikalık ritmik hareketler) EF’nin yönetsel bileşenlerini ve davranış düzenini iyileştirir; bu tür müdahalelerin EF ile fiziksel uygunluk arasında karşılıklı fayda sağladığı gösterilmiştir (Reyes-Amigo vd., 2025; Sánchez‐López vd., 2019).

Geniş kapsamlı sınıf içi fiziksel aktivite programlarının uygulandığı çalışmalar, EF, yürütücü işlevleri ve motor beceriler üzerinde olumlu etkiler bulmuştur; bu tür programlar, sınıf düzeyinde ölçeklenebilir niteliktedir ve adipozite ile bilişsel çıktıların iyileştirilmesini hedefler (Sánchez‐López vd., 2019).

Özellikle yüksek yoğunluklu olmayan, günlük ritme entegre edilen hareketler, çocukların dikkat ve işitsel/sonuç odaklı yürütme süreçlerini destekler; aynı zamanda fiziksel fitness ile bilişsel performans arasında karşılıklı güçlendirme sağlar (Reyes-Amigo vd., 2025; Sánchez‐López vd., 2019).

Günlük rutinlerde hedefe yönelik EF görevleri ve problem çözme sohbetleri

Sınıf içerisinde kısa problem çözme görevleri, adım adım düşünme, planlama ve çözüme yönlendirme becerilerini periyodik olarak güçlendirir. Özellikle erken sınıflarda, akranlar arası diyaloglar ve öğretmen geribildirimi ile desteklenen bu görevler, EF ve akıl yürütmeyi güçlendirebilir; bu bulgular EF ve matematik/okuma gibi akademik alanlarda da ilerleme ile ilişkilendirilmiştir (Blair & Raver, 2014).

Yönlendirme ve talimatları izleme, geri bildirimlerle pekiştirilerek günlük etkinliklere entegre edilirse, dikkat kontrolü ve çalışma belleği kapasitesi gelişir; bu farkındalık, sınıf içi öğrenme ikliminin iyileştirilmesiyle uyumlu sonuçlar verir (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014).

Duygusal-özdenetim ve sınıf iklimi

Duygusal öğrenme ve özdenetim odaklı kısa oturumlar, EF’nin sosyal-duygusal yönlerini güçlendirir; sınıf içindeki duygusal iklimin iyileştirilmesi, çocukların EF becerilerini kullanmalarını kolaylaştırır ve akademik performans üzerinde dolaylı faydalar sağlar (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014).

Öğretmenlerin EF güçlendirme amacıyla kendilerini geliştirmesi, sınıf iklimini ve öğrencilerin katılımını olumlu yönde etkiler; bu bağlamda öğretmen yetkinliklerinin güçlendirilmesi, programların uygulanabilirliği ve etkisi için kritik bir belirleyicidir (Wathirunwong vd., 2024).

Doğa temelli ve dış mekan odaklı destekler

Doğa temelli öğrenme ortamlarının EF gelişimine katkısı, belirli EF alanlarının güçlendirilmesinde potansiyel faydalar sunabilir; fakat her alan için aynı etkiyi beklemek yerine, EF’nin hangi boyutlarının desteklendiğini ve hangi tasarım öğelerinin kritik olduğunu dikkatle planlamak gerekir (Pikus, 2025). Bu yaklaşım, sınıf içinde hareket ve keşif odaklı etkinliklerle entegre edilerek EF’nin pekiştirilmesine katkıda bulunabilir (Pikus vd., 2025).

Çalışma sonuçları ve uygulamaya yönelik uyarlamalar

Erken eğitimden başlayarak EF güçlendirme yaklaşımının, sınıf içi davranışlar, motivasyon ve akademik çıktıların tümüne olumlu etkileri olabilir; özellikle yoksulluk bağlamında EF odaklı müdahalelerin adil etkileri gösterilmiştir (Blair & Raver, 2014). Bu nedenle, sınıf programlarını tasarlarken sosyal-ekonomik bağlamı dikkate almak önemlidir (Blair & Raver, 2014).

EF müdahaleleri, yalnızca bilişsel görevlere odaklanmak yerine, motor beceriler, fiziksel aktivite ve duygusal-şefkat temelli öğeleri bir araya getirerek bütünsel bir yaklaşım benimsemelidir; bu sayede EF’nin farklı bileşenleri birbirini destekler ve akademik gelişimle güçlenir (López-Jiménez, 2025; Reyes-Amigo vd., 2025; Sánchez‐López vd., 2019).

Öğretmenlerin kapasitesi ve sınıf içi uygulama planlarının uygunluğu, müdahalelerin etkisini belirleyen kritik bir faktördür; öğretmenlerin EF güçlendirme konusundaki becerileri, programların sürdürülebilirliği ve yaygın etkisi açısından belirleyici olmuştur (Wathirunwong vd., 2024).

Kapsamlı öneri seti (kısa pratik kontrol listesi)

Günlük rutinlere 5–15 dakika süreyle aktif kırpma aralıkları ekleyin: sınıfta yürüyüş, hafif tempo hareketler veya ritmik oyunlar. Amaç, dikkat yönetimi ve motor-sensorymotor entegrasyonu desteklemek; programı düzenli olarak tekrarlayın ve öğrencilerin performansını hızlı geribildirimlerle pekiştirin (Reyes-Amigo vd., 2025; Sánchez‐López vd., 2019).

Günün farklı bloklarında kısa EF görevleri entegre edin: talimatları adım adım izleme, sınıf içi karar alma süreçleri ve problem çözme oturumları (ör. “problem çözme bulmacası” veya “aynı hedefe ulaşmak için birkaç yol önerme” gibi yapısal etkinlikler) (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014).

Duygusal-özdenetim odaklı kısa oturumlar planlayın: duyguları tanıma, duygusal tepkileri fark etme ve uygun davranış planı geliştirme egzersizleri; bunun için günlük sınıf ritüellerine 3–5 dakika ekleyin ve olumlu pekiştirme kullanın (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014).

Fiziksel aktivite ile bilişsel görevleri birleştiren etkinlikler tasarlayın: hareketli sınıf oyunları, kısa duruş ve esneme rutinleri, hareket-ilişkili problem çözme görevleri; EF üzerinde çoklu fayda elde edin (Reyes-Amigo vd., 2025; Sánchez‐López vd., 2019).

Öğretmen kapasitesini güçlendirin: EF güçlendirme konusunda öğretmenler için kısa eğitimler, uygulanabilir kılavuzlar ve geri bildirim mekanizmaları kurun; öğretmen becerileri müdahale etkisini artırır (Wathirunwong vd., 2024).

Doğa temelli ve motor becerilerini destekleyen aktiviteleri uygun biçimde harmanlayın: sınıf içi rutinlere dış mekân hareketinin entegrasyonu ve doğa temelli etkinliklerin program tasarımına dahil edilmesi, EF’nin bazı boyutlarını destekleyebilir (Pikus vd., 2025).

Kısıtlamalar ve dikkat edilmesi gerekenler

EF müdahalelerinin etki büyüklüğü, bağlamdan bağlama değişebilir; özellikle mekân, ekonomik ve kültürel faktörler müdahale etkisini belirleyebilir (Blair & Raver, 2014).

Her çocuk için EF güçlendirme programları aynı şekilde çalışmayabilir; bireysel ihtiyaçlar ve sınıf dinamikleri göz önünde bulundurulmalıdır (Wathirunwong vd., 2024).

Doğa temelli yaklaşımların etkisi, tasarım ve uygulama kalitesine bağlı olarak değişebilir; bu nedenle içerik ve yapılandırmada dikkatli planlama gerekir (Pikus vd., 2025).

Günlük sınıf etkinlikleri içinde, kısa süreli aktif aralıklar, kısa EF görevleri, duygusal-özdenetim odaklı pekiştirme ve motor-fiziksel aktiviteyi birleştiren bütünsel programlar, yürütücü işlevlerin güçlendirilmesini ve ilgili akademik çıktıları destekleyebilir. Bu çerçeve, öğretmen kapasitesi, sınıf iklimi ve bağlamsal özelliklerle etkileşimli bir şekilde tasarlandığında, erken çocukluk döneminden erken ilköğretime uzanan bir etki yelpazesine sahip olabilir (López-Jiménez, 2025; Blair & Raver, 2014; Reyes-Amigo vd., 2025; Wathirunwong vd., 2024).

Referanslar

Bu içerik, Scite AI yapay zekâ teknolojisi desteğiyle üretilmiş ve Selim Keçeli tarafından redakte edilmiştir. İçeriğin doğruluk kontrolü ve geliştirilmesi insan denetimiyle yapılmış olup, ek olarak ChatGPT’den de destek alınmıştır. İçeriğin tümü bağlayıcı nitelikte olmayabilir; okuyucuların ek araştırmalar yapmaları önerilir.

Blair, C., & Raver, C. C. (2014). Closing the achievement gap through modification of neurocognitive and neuroendocrine function: Results from a cluster randomized controlled trial of an innovative approach to the education of children in kindergarten. PLOS ONE, 9(11), e112393. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0112393

Hudson, K., & Willoughby, M. T. (2021). The multiple benefits of motor competence skills in early childhood (RTI Press Research Brief No. RB-0027-2108). RTI Press. https://doi.org/10.3768/rtipress.2021.rb.0027.2108

López-Jiménez, Á., Marín-Marín, J., & Meersmans-Sánchez-Jofré, M. (2025). Executive functions and school performance in primary education: A systematic review of the last decade (2015–2024).Preprints. https://doi.org/10.20944/preprints202508.0653.v1

Pikus, A. E., Skibbe, L. E., Larimore, R. A., & Sobel, D. (2025). Investigating nature-based preschoolers’ gains in early literacy and select executive function skills. AERA Open, 11, 23328584251362714. https://doi.org/10.1177/23328584251362714

Reyes-Amigo, T., Salinas-Gallardo, G., Mendoza, E., Ovalle-Fernández, C., Ibarra-Mora, J., Gómez-Álvarez, N., … & Mota, J. (2025). Effectiveness of school-based active breaks on classroom behavior, executive functions and physical fitness in children and adolescent: A systematic review. Frontiers in Public Health, 13, Article 1469998. https://doi.org/10.3389/fpubh.2025.1469998

Sánchez-López, M., Ruíz-Hermosa, A., Redondo-Tébar, A., Visier-Alfonso, M. E., Jiménez-López, E., Martínez-Andrés, M., … & Martínez-Vizcaíno, V. (2019). Rationale and methods of the MOVI-da10! study: A cluster-randomized controlled trial of the impact of classroom-based physical activity programs on children’s adiposity, cognition, and motor competence. BMC Public Health, 19(1), 417. https://doi.org/10.1186/s12889-019-6742-0

Wathirunwong, T., Sirisooksilp, S., Luanganggoon, N., & Tang, K. N. (2024). Development of early childhood teachers’ competency to strengthen executive functions of private preschool children in Thailand. International Journal of Religion, 5(10), 3528–3538. https://doi.org/10.61707/nmmrxz96