Erken Müdahalede Ev Rutinlerini Öğretime Dönüştürmek

Görsel kaynağı: Bu görsel ChatGPT tarafından oluşturulmuştur.

Giriş ve amaç

Erken müdahale hizmetlerinde evdeki günlük rutinlerin, öğrenme hedeflerine dönüştürülmesi, aile katılımını artırır, genellikle davranışsal sonuçları güçlendirir ve genel işlevselliği artırır. Bu yaklaşım, ailenin rolünü merkezileştiren family-centered bir çerçeve içinde ele alınmalıdır; bu çerçeve, ebeveynlerin ve bakım verenlerin günlük etkileşimlerini öğretim anlarına dönüştürmeyi hedefler ve in-home gözlemsel ve koçluk tabanlı müdahaleleri öne çıkar (Woods vd., 2011; Frugone-Jaramillo & Gràcia, 2023; Douglas, Meadan, & Kammes, 2019). Özellikle erken müdahale süreçlerinde aileye yönelik koçluk ve ekip çalışması, hizmet sağlayıcılar ile aileler arasındaki işbirliğini güçlendirerek genellikle daha sürdürülebilir sonuçlar sağlar (Woods vd., 2011; Douglas vd., 2019). Bu yazı, ev rutinlerini öğretime dönüştürmenin kuramsal temellerini özetler, hangi müdahale modellerinin uygulanabilir olduğunu karşılaştırır ve uygulamaya dönük adımları, ölçüm stratejilerini ve karşılaşılabilecek zorlukları pratik önerilerle açıklar (Woods vd., 2011; Meadan vd., 2019; Douglas vd., 2019).

Family-centered koçluk ve ev içi müdahalelerin konumlandırılmas

Aile merkezli yaklaşım (family-centered care) erken müdahalede temel olarak ailenin güçlendirilmesini, ebeveynlerin karar süreçlerinde aktif rol almasını ve günlük etkileşimlerin öğrenme anlarına dönüştürülmesini savunur. Bu yaklaşım, ebeveyn yetkilendirmeyi (empowerment) ve müdahale stratejilerinin aile tarafından uygulanmasını öne çıkar ve çocuğun ve ailesinin genel işlevselliğini güçlendirir (Frugone-Jaramillo & Gràcia, 2023; Pellecchia vd., 2020). Ayrıca, aile odaklı müdahalelerin çocuklar ve aileler üzerinde olumlu etkiler gösterdiğine dair birçok kanıt bulunmaktadır (Frugone-Jaramillo & Gràcia, 2023). Bu bağlamda, evde koçluk ve aileye dönük inşa eden müdahaleler, müdahale etkisini genişletir ve hizmet sağlayıcıların çocuk odaklı tek yönlü müdahaleler yerine aileyle ortak çalışmayı benimsemesini sağlar (Woods vd., 2011; Douglas vd., 2019).

Koçluk odaklı müdahaleler, ev içi gözlemler, aile koçluğu ve ev tabanlı uygulamaları kapsayan bir modele ihtiyaç duyar. Modern literatürde, in-home gözlem ve aile koçluğu temelli yaklaşımlar, geleneksel klinik müdahalelere göre aile katılımını ve müdahale adaptasyonunu artırma potansiyeline sahiptir (Siller vd., 2022; Douglas vd., 2019). Özellikle aile tarafından yürütülen müdahalelerin, klinisyenlerin doğrudan müdahalesine kıyasla daha geniş alanlarda uygulanabilirliği ve sürdürülebilirlik potansiyeli bulunmaktadır (Siller vd., 2022; Meadan vd., 2019).

Ev rutinlerini öğretime dönüştürmenin yapısal modelleri

Aile koçluğu ve güçlendirme temelli modeller: Ev içi koçluk yaklaşımları, ebeveynleri günlük rutinleri hedeflenen becerilere dönüştürmeye yönlendiren, modelleyici ve geribildirim odaklı süreçleri kapsar. Bu çerçevede, koçluk süreçlerinin teknolojik araçlar ile desteklenmesi, erişilebilirliği ve uygulanabilirliği artırır (Sia vd., 2023). Ayrıca, ebeveyn koçluğunun çocuklarda öğrenme ve davranış değişikliği süreçlerini desteklediği gösterilmiştir (Sia vd., 2023; Meadan vd., 2019).

Telerehabilitation ve uzaktan koçluk: Çevrimiçi/uzaktan koçluk modelleri, ailelerin evlerinden çıkmadan müdahaleye erişimini kolaylaştırır ve koçluk sürecinin sürekliliğini destekler. Sia ve arkadaşlarının telerehabilitasyon odaklı çalışma protokolü, çocuklar için ebeveyn koçluğunun güvenli ve etkili bir şekilde yürütülebileceğini gösteren bir deneme planı sunar (Sia vd., 2023). Bu yaklaşım, coğrafi kısıtlar ve hizmet yoğunluğu ile başa çıkmada etkin olabilir (Sia vd., 2023).

Ev içi gözlemsel ve in-home uygulama temelli karşılaştırmalar: In-home gözlem ve aile koçluğu, konvansiyonel ofis temelli müdahalelere göre ebeveyn katılımını ve müdahale uyumunu destekler. Bu alan, PBS (Positive Behavior Support) gibi aile katılımını pekiştiren müdahale stratejileri ile güçlendirilir ve in-home uygulamalar ile klinik dışı müdahalelerin karşılaştırmalı değerini ortaya koyar (Arco & Bishop, 2009).

Ev rutinlerini öğrenmeye dönüştürme için pratik adımlar (uygulama odaklı rehber)

Adım 1: Gösterim ve görev analizi (Task analysis) ile rutinleri bileşenlere ayrıştırma. Ev içi rutinlerin hangi alt adımları oluşturduğunu belirlemek, ebeveynlerin adım adım beceri öğretimini kolaylaştırır ve hangi kör noktaların olduğunu ortaya koyar. Bu yaklaşım, özellikle davranışsal müdahalelerde etkili olan adım adım kılavuzlar için temel referans çerçevesi olarak kullanılabilir (Arco & Bishop, 2009; Meadan vd., 2019).

Adım 2: Prompts ve geri bildirim mekanizmalarının yapılandırılması. Kademeli uyarlama (fading prompts) ve anlık pekiştirme, ev içi müdahalelerde öğrenmenin desteklenmesi için kritik araçlardır. Koçluk modellerinde bu tür desteklerin aile tarafından uygulanabilir olması gereklidir (Siller vd., 2022; Meadan vd., 2019).

Adım 3: Aile koçluğunu günlük rutine entegre etme. Ev içi koçluk, ebeveynlerin gerçek yaşam bağlamında beceri geliştirmesini hedefler ve bu entegrasyon, ailelerin müdahale süreçlerine dahil edilmesini sağlar (Siller vd., 2022; Meadan vd., 2019).

Adım 4: Ölçüm ve veri tabanı oluşturma. Ebeveyn koçluğu süreçlerinde hedef davranışlar, beceri öğretim düzeyleri ve rutinin her adımındaki başarı oranları gibi ölçütlerin sistematik olarak izlenmesi gerekir. Bu, müdahalenin etkisini ve ebeveynlerin uygulama kalitesini izlemek için gereklidir (Pellecchia vd., 2020; Meadan vd., 2019; Douglas vd., 2019).

Adım 5: Aile güçlendirme ve empowerment odaklı iletişim. Ailelerin karar süreçlerine aktif katılımını teşvik eden iletişim stratejileri, motivasyonu artırır ve müdahale uyumunu güçlendirir (Frugone-Jaramillo & Gràcia, 2023).

Uygulama örnekleri ve literatürden çıkarımlar

ASD veya nörogelişimsel farklılıklar gösteren çocuklarda ev rutinlerinin öğrenilmesi: Aile odaklı müdahaleler ile uyku ve gündüz işlevselliğinin artması, davranışsal ve duygusal durumlarda iyileşmeler ile ilişkilendirilmiştir. Bu bulgular, aile koçluğu ile ev rutinlerini öğretime dönüştürmenin potansiyel faydalarını destekler (Levante vd., 2022; Sia vd., 2023). Ayrıca, ebeveyn koçluğu ve ev ortamı müdahalelerinin çocukların günlük işlevselliğini ve davranışsal uyumunu geliştirme yönünde etkili olduğu gösterilmiştir (Levante vd., 2022; Frugone-Jaramillo & Gràcia, 2023).

In-home ve aile koçluğu odaklı PBS çalışmaları: In-home müdahalelerin, klinik tabanlı müdahalelere göre aile koçluğunu artırdığına dair bulgular mevcuttur (Arco & Bishop, 2009). Bu bulgular, ev rutinlerini öğretime dönüştürmeyi hedefleyen programlar için önemlidir (Arco & Bishop, 2009).

Erken müdahalede koçluk modellerinin kapsayıcılığı ve uygulanabilirliği: Eskiden daha çok profesyonel merkezli müdahalelerin egemen olduğu alanda, koçluk temelli ve aileyle işbirliğine dayalı müdahalelerin benimsenmesi, müdahil paydaşlar arasında daha iyi işbirliği sağlar (Pellecchia vd., 2020; Woods vd., 2011; Douglas vd., 2019). Özellikle telerehabilitation destekli koçluk yaklaşımı, coğrafi bariyerleri azaltır ve ailelerin müdahalelere devamlı erişimini sağlar (Sia vd., 2023).

Potansiyel zorluklar ve öneriler

Uygulama zorlukları: Aile koçluğu uygulamalarında, klinisyenler zaman yönetimi, koçluk kapasitesi ve ev içi ortama uyum konusunda zorluklar yaşayabilirler. Bu durum, koçluk ve aileye yönelik müdahalelerin fiili dağılımı ve uygulanabilirliği üzerinde etkili olabilir; bu nedenle sistemik destek ve personel eğitimine ihtiyaç vardır (Pellecchia vd., 2020; Douglas vd., 2019).

Telerehabilitation entegrasyonu: Telerehabilitation, erişilebilirliği artırsa da teknolojik altyapı, dijital okuryazarlık ve güvenlik konularında dikkat gerektirir. Etkili bir telerehabilitation modeli kurmak için protokoller ve güvenlik politikaları net olmalıdır (Sia vd., 2023).

Ölçüm stratejileri: Ev rutinlerini öğretime dönüştürmek için kullanılan ölçütler ve veri toplama yöntemleri, müdahale sürecinin güvenilirliğini ve geçerliliğini sağlamalıdır. Bu, ebeveynlerden gelen özbildirimler ile gözlemsel verilerin sistematik toplanması ve analizinin kombinasyonunu içerebilir (Pellecchia vd., 2020; Meadan vd., 2019).

Erken müdahale bağlamında ev rutinlerini öğretime dönüştürmek, family-centered koçluk modelleri, in-home müdahaleler ve telerehabilitation gibi yaklaşımların bir kombinasyonu ile etkili bir şekilde gerçekleştirilebilir. Bu yaklaşım, ailenin müdahale sürecindeki rolünü güçlendirir, müdahale uyumunu artırır ve çocukların günlük becerilerini geliştirme potansiyeli taşır. Literatürde, aile koçluğu, ev içi koçluk ve ev temelli müdahalelerin, özellikle erken çocukluk döneminde, çocuk ve aile sonuçları üzerinde olumlu etkiler gösterdiğine dair güçlü bir kanıt bulunmaktadır (Frugone-Jaramillo & Gràcia, 2023; Pellecchia vd., 2020; Woods vd., 2011; Sia vd., 2023; Meadan vd., 2019). Uygulamada ise adım adım analiz, prompts ve geribildirim stratejileri ile aileye yönelik empowerment odaklı iletişim ve ölçüm sistemleriyle bütünleşen bir çerçeve benimsenmelidir (Arco & Bishop, 2009; Pellecchia vd., 2020; Siller vd., 2022; Meadan vd., 2019; Douglas vd., 2019).

Not: Yalnızca verilen referanslar üzerinden sentez yapılmıştır; her iddia, ilgili referanslardan alınan bulgularla desteklenmiştir.

Referanslar

Bu içerik, Scite AI yapay zekâ teknolojisi desteğiyle üretilmiş ve Selim Keçeli tarafından redakte edilmiştir. İçeriğin doğruluk kontrolü ve geliştirilmesi insan denetimiyle yapılmış olup, ek olarak ChatGPT’den de destek alınmıştır. İçeriğin tümü bağlayıcı nitelikte olmayabilir; okuyucuların ek araştırmalar yapmaları önerilir.

Arco, L., & Bishop, J. G. (2009). Single participant studies in positive behaviour support for parents of individuals with brain injuries. Brain Impairment, 10(3), 307–319. https://doi.org/10.1375/brim.10.3.307

Douglas, S. N., Meadan, H., & Kammes, R. (2019). Early interventionists’ caregiver coaching: A mixed methods approach exploring experiences and practices. Topics in Early Childhood Special Education, 40(2), 84–96. https://doi.org/10.1177/0271121419829899

Frugone-Jaramillo, M., & Gràcia, M. (2023). Family-centered approach in early childhood intervention of a vulnerable population from an Ecuadorian rural context. Frontiers in Psychology, 14, 1272293. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1272293

Levante, A., Petrocchi, S., Colombi, C., Keller, R., Narzisi, A., Masi, G., & Lecciso, F. (2022). The effect of sleep–wake routines on the negative emotional states and aggressive behaviors in adults with autism spectrum disorders (ASD) during the COVID-19 outbreak. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9), 4957. https://doi.org/10.3390/ijerph19094957

Meadan, H., Chung, M. Y., Sands, M. M., & Snodgrass, M. R. (2019). The cascading coaching model for supporting service providers, caregivers, and children. The Journal of Special Education, 54(2), 113–125. https://doi.org/10.1177/0022466919884070

Pellecchia, M., Beidas, R. S., Mandell, D. S., Cannuscio, C. C., Dunst, C. J., & Stahmer, A. C. (2020). Parent empowerment and coaching in early intervention: Study protocol for a feasibility study. Pilot and Feasibility Studies, 6(1). https://doi.org/10.1186/s40814-020-00568-3

Sia, I., Kang, Y. Q., Lai, P. L., Mahesh, M., & Chong, S. C. (2023). Parent coaching via telerehabilitation for young children with autism spectrum disorder (ASD): Study protocol for a randomised controlled trial (RCT). Trials, 24, 457. https://doi.org/10.1186/s13063-023-07488-6

Siller, M., Pickard, K., Fuhrmeister, S., Kushner, E., Rudrabhatla, A., & Morgan, L. (2022). Teacher-implemented parent coaching in inclusive preschool settings for children with autism. Journal of Early Intervention, 44(2), 211–231. https://doi.org/10.1177/10538151221083552

Woods, J., Wilcox, M. J., Friedman, M., & Murch, T. (2011). Collaborative consultation in natural environments: Strategies to enhance family-centered supports and services. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 42(3), 379–392. https://doi.org/10.1044/0161-1461(2011/10-0016)